Bijzonder boek over armoede TOEN en NU:
ONZICHTBARE MENSEN
Leven in de echo van de Ommerschans
Het boek werd op woensdag 26 juni 2019 gepubliceerd. Het eerste exemplaar werd overhandigd aan Cabaretier Herman Finkers. Herman is een nazaat van kolonist Otto Finkers.
Armoe Toen en Nu (200 jaar De Ommerschans) In de race voor Unesco-status.
In de 19e eeuw was er armoede, maar hoe is dat nu? Is er nu nog steeds armoede?
Verhalenbundel over de armoede in de 19e eeuw en de hedendaagse armoede. Geschreven door o.a. leden van het Schrijverscollectief Hardenberg en diverse gastschrijvers.
Inleiding
De Ommerschans is de naam van één van de zeven Koloniën van Weldadigheid, gesticht door Johannes van den Bosch in 1818.
Ommerschans is gesitueerd op 8 km ten noorden van Ommen en ligt in de gemeenten Ommen en Hardenberg. Hoewel de naam anders doet vermoeden, is de Ommerschans gesitueerd op een afstand van twee kilometer van Balkbrug en valt daarmee binnen de gemeente Hardenberg.
Er zijn indertijd zeven Koloniën gesticht door de Maatschappij voor Weldadigheid, te weten Frederiksoord, Wilhelminaoord, Willemsoord, Ommerschans, Wortel (B), Veenhuizen en Merksplas (B). Destijds lagen de Koloniën Wortel en Merksplas nog in de Nederlanden. Hoewel de organisatie van deze gestichten verschilden, hadden zij elk als primair doel het onderbrengen van arme mensen die elders de maatschappij te zwaar belastten. Zij werden daar heropgevoed door middel van het ontginnen van woeste moeras- en veengebieden tot vruchtbare landbouwgronden. Zo waren ze nuttig voor de maatschappij en konden voorzien in hun eigen levensonderhoud.
De Ommerschans werd gestart in 1818, tweehonderd jaar geleden dus. In 2018 is het 200 jaar geleden dat de Maatschappij van Weldadigheid werd opgericht. Om meer bekendheid te geven aan de Koloniën en Ommerschans in het bijzonder is de Stichting Jaar van de Ommerschans opgericht. In 2018 is daar op diverse manieren ruchtbaarheid aangegeven, met o.a. een theatervoorstelling, krantenartikelen en een boek. Voor de samenstelling van het boek is het Schrijverscollectief Hardenberg benaderd. Uitgeverij Boekwriter4all is gevraagd om het boek uit te geven.
Aanloop naar het boek:
Boek de Ommerschans.
Het is 2017
De Stichting Jaar van de Ommerschans wil graag een boek samenstellen met als thema armoede, om de verbinding te maken van de historie van toen met de situatie van nu. Het gaat zowel verhalen van bewoners van de voormalige Ommerschans bevatten als verhalen van hedendaagse mensen die te maken hebben met armoede in de breedste zin van het woord. Ongeveer 16 verhalen van TOEN en 16 verhalen van NU.
De verhalen van TOEN moeten worden geschreven als proza, maar zijn gebaseerd op werkelijke feiten die in de archieven nog ruimschoots voorhanden zijn; de verhalen van NU moeten worden gebaseerd op basis van (anonieme) interviews met mensen die door de Stichting worden geselecteerd. Verder zijn er diverse gastschrijvers die verhalen en gedichten schrijven over mensen die leven in armoede.
Waarom dit boek?
Sociaal isolement
Of het nu absolute armoede (Leven op het bestaansminimum) is, relatieve armoede (Ongelijke verdeling van inkomens) of sociale armoede (Geen telefoon kunnen betalen, geen cadeau voor een verjaardag of laaggeletterdheid – waardoor de sociale contacten steeds minder worden); Armoede is meer dan een tekort aan inkomen, het gaat ook over achterstelling op verschillende domeinen van het individuele en sociale leven: tewerkstelling, onderwijs, huisvesting, gezondheid en maatschappelijke participatie (deelname aan sportverenigingen, organisaties …). Armoede gaat niet alleen over het financiële aspect, maar ook over waardering en hoe anderen naar mensen in armoede kijken.
Kinderen.
Opgroeien in armoede heeft een negatieve invloed op de cognitieve, affectieve en sociale ontwikkeling van kinderen. Het verhoogt daarnaast ook de kans om ook later als volwassene in armoede terecht te komen.
De verhalen
Aan de personages in de verhalen van TOEN zijn verhalen gekoppeld die deels fictief zijn. De personen echter hebben daadwerkelijk bestaan en hebben zonder uitzondering direct of indirect te maken gehad met de Ommerschans.
De verhalen van NU zijn autobiografisch en hebben daadwerkelijk plaatsgevonden of vinden nog steeds plaats. De namen van de hoofdpersonen zijn gefingeerd.
2018 was het Jaar van de Ommerschans, een jaar waarin er extra aandacht is geweest voor Ommerschans om dit bijzondere stukje Overijssel op de kaart te zetten. In 2019 is het 200 jaar geleden dat de Ommerschans toegevoegd werd aan de Maatschappij van Weldadigheid, als 4e kolonie en als de eerste strafkolonie. Opgezonden worden naar Ommerschans was zo’n 200 jaar geleden bijna het ergste dat je kon gebeuren. Er is veel geschreven over de Koloniën, er zijn tientallen meters dossiers, misschien wel honderden meters, maar alles gaat over de administratie van de ‘lui-levende-armen’. In de dossiers van de Koloniën vindt u geen verhalen van de mensen zelf. Hoe was het om uit je stad verbannen te worden naar de andere kant van Nederland, naar de woeste gronden van de Ommerschans, niet wetende of je ooit nog weer terug kon naar je familie?
Toen
Leden van het Schrijverscollectief en diverse gastschrijvers kropen in de huid van echte personen die in Ommerschans geleefd hebben. Ze herschreven de geschiedenis van een aantal mensen door verhalen en gedichten zo neer te zetten dat die personen uit het verleden mensen worden van vlees en bloed.
Nu
Helaas heeft de Maatschappij van Weldadigheid de armoede niet kunnen oplossen. Mensen bleken minder ‘maakbaar’ dan men dacht. Ook in de huidige maatschappij leven er nog altijd mensen in armoede. Er wordt veel gesproken óver mensen in armoede. Maar hoe voelt het nu echt als je niet naar een verjaardag durft omdat je geen cadeautje kunt kopen voor de jarige? Als je wel geld voldoende gespaard hebt voor het schoolreisje van je dochter, maar ze geen fiets heeft om er te komen? Als je voor de eerste keer hardop durft te zeggen, “ik red het niet met mijn geld…”? Gaat armoede alleen om geld? Of komt er veel meer bij kijken? Heeft laaggeletterdheid iets met armoede te maken? Ervaringsdeskundigen op het gebied van armoede vertellen hun verhaal aan de schrijvers van dit boek en samen maken zij een verhaal over de binnenkant van armoede.
UNESCO
Op 21 december 2016 heeft minister Jet Bussemaker bekend gemaakt dat de Maatschappij van Weldadigheid, waar de Ommerschans deel vanuit maakte, wordt voorgedragen als Werelderfgoed.
In 2021 is besloten dat de Maatschappij van Weldadigheid als Europees Erfgoed zal worden gezien.
Doel
Voornaamste doelstelling is bekendheid geven aan het gevoel van armoede: onzichtbare mensen zichtbaar maken. Arme mensen zijn niet zichtbaar in de maatschappij. Destijds werden ze ‘opgezonden’, verwijderd uit het straatbeeld. Tegenwoordig is de schaamte nog altijd zo groot dat men zich niet kenbaar maakt als zijnde arm. Hoofddoelstelling is daarmee educatie. De verkoop van boeken zal nieuwe uitgaven van dit boek mogelijk moeten kunnen maken.
In dit boek gaan we niet in of er een juiste aanpak is van armoede, niet politiek en niet beleidsmatig. Wat we wel graag willen laten zien is dat instanties, bedrijven en individuele Nederlanders zich betrokken en geraakt voelen door dit maatschappelijk fenomeen.
Door verhalen over armoe TOEN en NU te schrijven zijn we ons er weer van bewust geworden dat er na 200 jaar nog steeds armoede heerst in Nederland. Tijden komen samen. Nog steeds zijn er mensen die uitgesloten zijn van een als normaal beschouwde levensstandaard. Of je nou laaggeletterd bent of niet. Die bewustwording overbrengen is een doel dat wij nastreven.
Verhalen in de Ik-vorm
Elke auteur mocht zijn eigen schrijfstijl volgen, maar de verhalen moesten uiteraard zeer persoonlijk en pakkend zijn. De historische verhalen moesten zoveel mogelijk feiten weergeven, de hedendaagse verhalen zijn anoniem. Alle verhalen werden in de ik-vorm geschreven zodat er uniformiteit is
Voor wie is het boek bestemd?
Nazaten van bedelaars.
Mensen die leefden en leven in armoede, door wat voor reden dan ook.
Mensen die om de één of andere redenen affiniteit hebben met dit maatschappelijk fenomeen.
Bedrijven en instanties.
Er is rekening gehouden met de lezersdoelgroep door:
De ‘tone-of-voice’. Taalgebruik: Makkelijk leesbaar Verhalen van nu – en deels ook van vroeger – zijn herkenbaar en zitten veelal in de belevingswereld van de doelgroep.
Bekende nazaten (van kolonisten Ommerschans)
Er zijn heel veel bekende Nederlanders een nazaat van bedelaars die in de Ommerschans hebben gezeten. O.a.: Suzanna Janssen, Daniel Lohues, Daphne Bunskoek, Geert Mak, André Kuipers, …
Ook Herman Finkers stamt af van bewoners van de Ommerschans. Hij is hiermee bekend en heeft toegezegd ambassadeur te willen zijn. Tevens heeft Herman Finkers het voorwoord geschreven en aan hem werd het eerste exemplaar overhandigd.
Verder zijn er een aantal mensen, vanuit de Joseph Wresinski Cultuurstichting, die hun eigen verhaal aan het papier hebben toevertrouwd.
De Joseph Wresinski Cultuur Stichting maakt hoogwaardige Theater- en Muziek produkties onder het credo ‘cultuur als wapen tegen armoede’. Ervaringsdeskundigen in armoede werken hierbij samen met ervaren theatermakers en muzikanten. Bij de Wresinski Cultuurstichting werken mensen – ook laaggeletterden – die in armoede leven, aan een theaterstuk over hun situatie. Dat geeft kracht en doorbreekt hun isolement.
NB: Er is een portret over hen verschenen bij NPO 2. Kijk eventueel hier de uitzending terug:
https://www.npo.nl/roderick-zoekt-licht/02-05-2017/KN_1690512
Foto’s
Het boek is verrijkt met foto’s. Voor dit boek werden er foto’s “geschoten” over armoe NU en TOEN, passend bij de verhalen. Deze zwart-wit foto’s hebben een oud karakter meegekregen d.m.v. fotoshop.
Fotograaf: Roelinda Tip
Redactie: Uitgever Boekwriter4all
Druk: PUMBO
Stichting Jaar van de Ommerschans
Voorzitter Stichting Jaar van de Ommerschans: Thea Dijkema 06 52344304
Informatie historische verhalen: Vereniging de Ommerschans:
Ans Esselink, Helmuth Rijnhart
Voorzitter Stichting Jaar van de Ommerschans,
Thea Dijkema
Uitgever Boekwriter4all,
Janko Ekkel
Voorzitter Schrijverscollectief Hardenberg,
Michel Oskam
